تیروئيد چيست؟
تيروئيد غده اي است به شكل پروانه در جلوي گردن در پايين حنجره و بالاي استخوانهاي ترقوه، تيروئيد دو نوع هورمون ترشح مي كند به نام هاي T4 و T3 كار اين هورمون ها تنظيم چگونگي مصرف و ذخيره انرژي در بدن است. در حقيقت تيروئيد مسئول تنظيم سوخت و ساز بدن مي باشد. عملكرد تيروئيد توسط غدة ديگري در بدن به نام هيپوفيز تنظيم مي شود. هيپوفيز در مغز قرار دارد و با ترشح هورمون محرك تيروئيد، باعث افزايش ترشح هورمونهاي تيروئيد مي شود. تيروئيد ممكن است دچار كم كاري يا پركاري شود. درادامه به بررسی مشکلات تیروئید در دوران بارداری می‌پردازیم:
چرا در بارداری تیروئید به سراغتان می آید؟
در دوران بارداری نیاز به تولید و ترشح هورمون‌های بیشتری توسط غدۀ تیروئید است. افزایش سطح hcg و استروژن در طول بارداری، غدۀ تیروئید را برای تولید بیشتر هورمون‌های تیروئیدی تحریک می‌کند. همین موضوع ممکن است باعث بزرگ شدن غده تیروئید در دوران بارداری شود، هرچند این تغییر در اندازه، معمولاً قابل تشخیص نیست. جنین در حال رشد در ۱۲ هفتۀ اول بارداری کاملاً به هورمون‌های تیروئیدی مادر وابسته است.
از این رو، مهم است که سطح این هورمون‌ها کافی باشد و غدۀ تیروئید در دوران بارداری نیز مثل همیشه عمل کند، اما در برخی از موارد، زنان باردار در این دوره دچار اختلالاتی در عملکرد تیروئید مثل کم‌کاری یا پرکاری غدۀ تیروئید می‌شوند. وجود سابقۀ خانوادگی کم‌کاری غدۀ تیروئید می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را در دوران بارداری افزایش دهد. زنان بارداری که یکی از بستگان خونی نزدیکشان مانند مادر یا خواهر آنها دچار بیماری تیروئید است، برای بررسی مشکلات تیروئید، باید غربالگری انجام دهند. توصیه می‌شود تمام زنان باردار پیش از اقدام برای بارداری و در جلسه‌های متعدد معاینات پیش از بارداری برای بررسی عملکرد غدۀ تیروئید آزمایش بدهند.
تیروئید در بارداری
فعالیت‌های غده تیروئید در بدن انسان شامل تولید، انباشت و تزریق هورمون‌های حیاتی به خون می‌شود و این هورمون‌ها تنظیم‌کنندة سوخت و ساز و بسیاری از اندام‌های بدن هستند. اگر به هر دلیلی این قسمت کمتر از میزان طبیعی هورمون ترشح کند، بدن انسان با مشکل مواجه می‌شود امّا اگر تیروئید کم‌کار در بارداری رخ بدهد، خطرات بیشتری دارد که در ادامه آنها را خواهیم شناخت.
علل کم‌کاری تیروئید در دوران بارداری
عوامل مختلفی می‌تواند ایجادکنندة این عارضه در دوران بارداری باشند که مادران معمولا پیش از این دوره به آنها مبتلا هستند؛ کم‌کاری تیروئید در بارداری می‌تواند اثرات مخرّبی بر جنین بگذارد و به همین دلیل است که خانم‌ها پیش از این دوره با انجام آزمایشات باید آن را تشخیص بدهند و درمان کنند. در ادامه به دلایل کم‌کاری تیروئید در دوران بارداری می‌پردازیم:
سیستم ایمنی
این شایع‌ترین نوع عامل کم‌کاری تیروئید بوده که ناشی از حملة سیستم ایمنی به تیروئید است، به صورتی که آن را از کار می‌اندازد و گاهی آن را ملتهب می‌کند. اگر خانمی پیش از حاملگی به این عارضه دچار باشد و آن را تشخیص ندهند، برای او و جنین مشکلات جبران‌ناپذیری پیش خواهد آمد.
بیماری مادرزادی
خانم‌ها بیشتر از آقایان به تیروئید کم‌کار مبتلا می‌شوند و متخصصان بیشتر علت آن را ژنتیکی دانسته‌اند؛ همچنین ممکن است خانمی با نقص غدّة تیروئید به دنیا آمده باشد و یا بعد از تولد این قسمت از بدن او رشد کافی را نداشته باشد، علت این نواقص هنوز روشن نیست و آنها را ناشی از عوامل ارثی می‌دانند.
اگر مادری با این عوارض رو به رو باشد، باید پیش از بارداری حتما آن را با رژیم غذایی مناسب و داروهای جبران‌کننده کنترل کند تا در طول بارداری به او و فرزندش آسیبی نرسد.
گاهی این بیماری در خانم‌ها دلایل خارجی دارد، مثلا اگر پیش از بارداری تحت عمل جراحی سرطان تیروئید قرار گرفته باشد، قسمتی از آن را از دست داده است؛ گاهی برای درمان سرطان‌های موجود در سر و گردن، درمان با اشعه و رادیوتراپی صورت می‌گیرد و این روی تیروئید تاثیر گذاشته و آن را کم‌کار می‌کند که معمولا تا چند ماه این عارضه ادامه دارد و نباید وارد بارداری شد. بعضی اوقات هم داروهایی مصرف می‌شود که باعث کم‌کاری در غدّة تیروئید می‌شوند و قبل از مصرف آن و پیش از حاملگی حتما باید با متخصص غدد مشورت کرد.
جنین برای رشد فیزیکی و مغزی خصوصا در ماه‌های اول بارداری نیاز شدیدی به هورمون‌های تیروئید دارد. اگر در این دوره به اندازة طبیعی این مواد را از مادر دریافت نکند، موجب صدمات بسیاری خواهد شد. این عارضه اگر کنترل یا درمان نشود، مادر و فرزند هر دو در خطر هستند.
عوارض تیروئید کم‌کار در مادران باردار
- سقط جنین
- زایمان پیش از موعد (احتمال به دنیا آمدن نوزاد نارس)
- بروز فشار خون بالا در مادر
- اختلال در رشد جسمی نوزاد
- مسمومیت بارداری
- اُفت شدید آهن در مادر که می‌تواند برای او و جنین خطرساز باشد
- بروز آسیب‌ها و معلولیت‌های مغزی در نوزاد
عوارض جبران‌ناپذیر
بزرگترین خطری که تیروئید کم‌کار در بارداری می‌تواند داشته باشد، به دنیا آمدن نوزادی با آسیب‌های مغزی است، و این معمولا در ماه‌های نخست حاملگی با کمبود این هورمون‌ها به وجود می‌آید. البته ممکن است این بیماری در مادر باعث شود که طفل با همین اختلال متولد شود؛ علائم نوزادان مبتلا به این عارضه عبارتند از: زبان بزرگ، صورت بادکرده، خواب‌آلودی و آرام بودن بیش از حد، یرقان، شکم برآمده، فتق ناف و…
علامت‌های کم‌کاری تیروئید در مادران باردار
کم‌کاری این تیروئید در دوران حاملگی علائمی دارد که بسته به نوع و شدت آن در مادران ظاهر می‌شوند، تمام آنها در بیماران یکسان نیستند و ممکن است یک یا چند عدد از آنها مشاهده شود:
- خشن شدن صدای مادر
- از دست دادن قدرت تمرکز و گیجی مادر
- افزایش وزن غیر طبیعی
- بروز مشکلات خواب
- خستگی مفرط در بارداری
- درد مفاصل و ضعف عضلات
- ورم صورت و افتادگی پلک چشم
- ایجاد یبوست
- کند شدن ضربان قلب و نبض
- خشک شدن پوست
- منقبض شدن عضلات بدن
درمان تیروئید کم‌کار در دوران بارداری
کم‌کاری تیروئید با هورمون مصنوعی تیروئید به نام تیروکسین درمان می‌شود، دارویی که مشابه هورمون T4 است. زنانی که از قبل مبتلا به کم‌کاری تیروئید هستند، باید دوز پیش از بارداری خود را افزایش دهند تا عملکرد طبیعی غده تیروئید آنها حفظ گردد. عملکرد تیروئید در دوران بارداری باید هر 6 تا 8 هفته بررسی شود. اگر مادر دچار کم‌کاری تیروئید باشد، مصرف تیروکسین مصنوعی بی ضرر و برای سلامتی جنین ضروری می‌باشد.
تیروئید پرکار در بارداری
زمانی که غدۀ تیروئید بیش از حد مورد نیاز، هورمون‌های تیروئیدی تولید کند، بیماری پرکاری تیروئید یا هایپرتیروئیدی بروز می‌کند. شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید یک بیماری خودایمنی به نام تیروئیدیت است که طی آن غدۀ تیروئید به خودش حمله می‌کند. در چنین شرایطی پزشک ممکن است با تجویز برخی از داروهای بی‌خطر در بارداری، بیماری را کنترل کند. بنابراین تحت نظر قرار دادن سطح هورمون‌های تیروئیدی از طریق آزمایش خون در دوران بارداری ضروری است.
سطوح بسیار بالایی از هورمون hcg ممکن است باعث تحریک غدۀ تیروئید برای تولید هورمون‌های تیروئیدی بیشتری شود. این امر ممکن است منجر به بروز پرکاری تیروئید به طور موقت در سه ماهۀ اول شود. این شرایط که با ویار یا بیماری صبحگاهی شدید نیز همراه است، نیاز به درمان دارویی ندارد و معمولاً با کاهش سطح hcg در سه ماهۀ دوم از بین می‌رود. کم‌کاری تیروئید فرایندهای متابولیکی بدن را کند می‌کند، درحالی‌که پرکاری تیروئید به آنها سرعت می‌بخشد. به همین دلیل، کاهش وزن یکی از علائم شایع پرکاری تیروئید است.
برخی از علائم پرکاری تیروئید در مادران باردار
- کاهش وزن بدون علت یا غیرمنتظره
- نوسان‌های خلقی مانند اضطراب، تحریک‌پذیری و عصبانیت
- مشکلات پوستی، قرمز شدن کف دست یا خارش و کهیر
- اختلالات خواب
- افزایش اشتها
- احساس خستگی دائمی
- تورم گردن
- ضعف عضلانی
- بیش‌فعالی
- اسهال و وجود چربی اضافی در مدفوع
- تحمل نکردن گرما و تعرق بیش از حد
- کاهش میل جنسی
تیروئید پرکار در بارداری اگر به خوبی مدیریت نشود، می‌تواند بر سلامت جنین تأثیر بگذارد. برخی از مشکلاتی که ممکن سلامت جنین را تهدید کند عبارتند از:
- سقط شدن جنین
- جدا شدن زودرس جفت
- زایمان پیش از موعد
- پره‌اکلامپسی
- تولد نوزاد مرده
- وزن کم هنگام تولد
- محدودیت رشد داخل رحمی یا iugr
در صورت درمان نشدن پرکاری تیروئید یا درمان ناقص آن، ریسک نارسایی قلبی یا پرکاری تیروئید در نوزاد یا تولد نوزاد مرده افزایش پیدا می‌کند. همچنین پرکاری تیروئید می‌تواند یکی از دلایل ناباروری زنان باشد.
درمان پرکاری تیروئید در دوران بارداری
اگر مادر پیش از حاملگی دچار این بیماری است حتما باید با مراجعه به متخصص آن را ریشه‌یابی و درمان کند و اگر حین بارداری اتفاق بیفتد یا متوجه آن شود، معمولا با نظر پزشک دارویی مصرف می‌کند که به جنین آسیب نرساند؛ معمولا روش درمان تیروئید پرکار در دوران بارداری بستگی به نوع این عارضه دارد و با نظر پزشک متخصص غدد انجام می‌گیرد، بهتر است مادر در این دوران باید تحت نظر و مشاوره باشد.
در آخر
کنترل و درمان تیروئید پیش از بارداری به دلیل عوارض آن و اثراتش روی جنین از اهمیت بالایی برخوردار است.پس اگر قصد دارید باردار شوید حتما این موضوع را جدی بگیرید.