سلامت روان یعنی تندرستی و بهداشت. وقتی احساس رضایت و شادی دارید، بهتر میتوانید با استرس کنار بیایید، روابط را حفظ کنید و از زندگی خود لذت ببرید. مراقبت از سلامت روانتان برای شما و نوزاد مزایایی دارد. فعال بودن، احساس تعلق داشتن و هدفدار بودن در زندگی، همه برای سلامت روان و بهداشت روانی مفید هستند. شما احساس خوشبختی و همچنین توانایی بهتری برای مقابله با مشکلات و استرس خواهید داشت.
سلامت روان مادر در سه ماهه اول بارداری
جنین هنوز به مفهومی جزئی از بدن خود مادر است تا یک شخصیت مستقل. احساسات متناقض مادر نسبت به بارداری ممکن است به از دست دادن تمایل نسبت به شوهر، خانواده و ترس از سلامتی ،معلولیت و ناهنجاری جنین منجر شود.
سلامت روان مادر در سه ماهه دوم بارداری
حرکات جنینی، افزایش اندازه آن و سایر تغییراتی که رخ می دهد مادر را از اینکه کودکش یک مقوله جداگانه ای است، آگاه می سازد. او همچنین شروع به رویابافی در مورد کودک می کند. در این زمان زن ممکن است احساس وابستگی بیشتر به تنها بودن را عنوان کند.
سلامت روان مادر در سه ماهه سوم بارداری
مادر یک تنش رو به فزونی و افزایش ناراحتی فیزیکی را احساس می کند. او معمولاً علاقمند است که زایمان شروع شود و در عین حال دچار ترس از مرگ در حین زایمان نیز می شود که این ترسها می تواند به بی خوابی و افسردگی زن بیانجامد.
سلامت روان مادر در طی زایمان
مادر با واقعیت بچه دار شدن که با ترس از آسیب و مرگ همراه است مواجه می شود. ممکن است انقباضات رحمی مادر در زمان ورود به بیمارستان در اثر واکنش ترس متوقف شود. با پیشرفت زایمان مادر ممکن است نداند که چه زمانی کمک بخواهد و این مسئله نیز موجب استرس مادر شود. او همچنین ممکن است نگران کثیف کردن خود بوده و حس کند که شدیداً نگران ادامه زایمان است. مادر خود را به مدت متغیری نسبت به کودک غریبه احساس می کند. او مدت 9 ماه کودک خود را در ذهن خود پرورانده و ممکن است نتواند تصورات رویایی خود را با کودک واقعی انطباق دهد.
سلامت روان مادر بعد از زایمان
مادر ممکن است احساسات و ایده های از پیش تعیین شده متعددی درباره کودک خود داشته باشد. اگر روابط و مناسبات مادر با مادر خودش خوب بوده باشد در نقش جدید، با کشمکش های درونی کمی مواجه خواهد شد ولی اگر مادر احساس خشم یا نفرت نسبت به مادر خود داشته باشد فشارهای روانی زیادی را ممکن است تحمل کند که این امر سلامت روان را به مخاطره میاندازد .همچنین ممکن است دوره کوتاهی از افسردگی را تجربه کند که علت آن ممکن است کاهش استروژن سرم باشد و در اثر عدم انطباق انتظارات قبل از زایمان مادر با واقعیات پس از آن تشدید یابد.
راه کارهای ارتقاء سطح بهداشت روان در دوران بارداری
1- پذیرفتن بارداری به عنوان یک مرحله حساس در زندگی مشترک و داشتن اطلاعات لازم در خصوص تغییرات بارداری توسط زن و همسرش
2- دریافت مراقبت قبل از باروری و مراقبت کامل در بارداری(به همراه تغذیه و استراحت کافی و ترک عادات غلط نظیر استعمال دخانیات و غیره )
علائم افسردگی در دوران بارداری
تحقیقات روانشناسی بارداری حاکی از آن است که حدود 7 درصد از زنان، افسردگی را در دوران بارداری تجربه میکنند.
این نرخ ممکن است در کشورهای کمدرآمد و یا با درآمد متوسط، بالاتر هم باشد. افسردگی در دوران بارداری در برخی موارد تشخیص داده نمیشود. چرا که علائم آن مانند تغییرات در خواب، سطح انرژی، اشتها و میل جنسی شبیه به علائم حاملگی است.
علائم و نشانههای افسردگی در دوران بارداری همانند علائم افسردگی افراد معمولی است.
با این حال، سرنخهایی وجود دارد که میتواند به تشخیص افسردگی دوران حاملگی کمک کند:
- اضطراب بیش از حد در مورد نوزاد خود
- عزت نفس پایین، مانند احساس عدم کفایت برای مادر بودن (راهکارهای افزایش عزت نفس)
- عدم لذت بردن از فعالیتهایی که معمولاً لذتبخش هستند
- کاهش اطمینان و اعتماد
- عدم پایبندی به مراقبتهای دوران بارداری
- سیگار کشیدن، نوشیدن الکل یا استفاده از داروهای غیرمجاز
- افزایش وزن کم به دلیل رژیم غذایی نامناسب و کم
- افکار خودکشی
لازم به ذکر است که برخی تحقیقات نشان دادهاند که افسردگی غالباً در سه ماهه اول و سه ماهه سوم دوران بارداری رخ میدهد.
علت بروز افسردگی بارداری
اغلب افرادی که در دوران بارداری یا پس از آن دچار افسردگی میشوند، از نظر ژنتیکی مستعد این اختلال هستند و یا پیش از باردار شدن سطوحی از افسردگی را تجربه کردهاند و حاملگی تنها باعث میشود که این آتش زیر خاکستر دوباره شعلهور شود.
از سایر عواملی که سبب ایجاد افسردگی در دوران حاملگی میشود و سلامت روان را با مخاطره مواجه میکند، میتوان به اضطراب، استرسهای روزمره زندگی، حمایت اجتماعی ضعیف، بارداری ناخواسته و خشونت شریک زندگی اشاره کرد.
راه های پیشگیری و درمان افسردگی بارداری
سلامت روان زنان باردار به اندازه سلامت جسمی آنها مهم است. درمان اختلالات روانشناختی مرتبط با حاملگی بستگی به نوع اختلال و شدت آن دارد و هر دو روش رواندرمانی و دارودرمانی میتوانند به این زنان کمک کنند. اگر احساس میکنید که ممکن است به افسردگی دچار شده باشید، مهمترین قدم آن است که بهدنبال کمک بروید. در مورد علائم و مشکلات روحیتان با پزشک صحبت کنید. او بهترینها را برای شما و نوزادتان میخواهد و ممکن است گزینههایی را برای درمان شما پیشنهاد کند.
رواندرمانی در دوران بارداری
از آنجائیکه زنان در طی دوران بارداری در رابطه با مصرف داروهای شیمیایی با محدودیت روبرو هستند، مطمئناً در فرآیند درمان، ارجحیت با رواندرمانی است. بدین منظور لازم است که به یک رواندرمانگر مسلط بر روانشناسی بارداری مراجعه شود.
معمولاً دو حالت وجود دارد که در حالت اول شما در گذشته به نوعی اختلال مبتلا بودهاید و سپس بهبود یافتهاید و اکنون مجدداً علائم مشابهی را تجربه میکنید.
در حالت دوم شما با علایمی روبرو هستید که اولین بار است که آنها را تجربه میکنید. در هر دو حالت هم روانشناس و هم پزشک معالج باید در جریان قرار بگیرند. چراکه پزشک نیز باید مشکل شما را برای تجویز داروها، کنترل وزن و غیره در نظر بگیرد.
روانشناسان معمولاً از تکنیکهای گفتگودرمانی از جمله رواندرمانی شناختی (CBT) برای کنترل علائم و کاهش آنها در فرد استفاده میکنند و در کنار آن با آموزش تمرینات یوگا، انواع مدیتیشن، تمرینات تنفس و تخلیه سالم احساسات به فرد کمک میشود.
دارودرمانی در دوران بارداری
به طور کلی، دارودرمانی به تنهایی برای مقابله با مشکلات روانی دروان بارداری استفاده نمیشوند و تنها جهت تسهیل فرآیند رواندرمانی و کاهش علائم آزاردهنده تجویز میشوند. اگر فرد پیش از بارداری به اختلالی مبتلا باشد، ممکن است برای سلامت روان نیاز باشد تا داروهایی که قبلاً برای درمان اختلال او استفاده میشدند، قبل و در حین بارداری و یا پس از زایمان تغییر کنند تا تأثیر نامطلوبی بر جنین نداشته باشند.
در این رابطه، داروهای ضدافسردگی کمخطر مانند فلوکستین، سیتالوپرام، سرترالین و آمیتریپتیلین جزو عمدهترین داروهایی هستند که برای رفع مشکلات روانشناختی دوران حاملگی تجویز میشوند.
در مصرف این قرصها باید دقت زیادی شود و سرخود مصرف یا قطع نشوند و حتی تغییر در دوز مصرفی نیز باید با نظر روانپزشک انجام شود.
تجربه میزان کمی افسردگی، اضطراب و اختلال در غذا خوردن در طی دوران بارداری طبیعی است و جای نگرانی وجود ندارد. اما همیشه با پزشک معالج خود در رابطه با علائمی که تجربه میکنید، صحبت نمایید.
چرا که اگر مشکلات شما طبیعی باشد، به شما اطمینان خاطر داده و سبب کاهش آشفتگی شما میشود و اگر علائم جدی باشند به یک روانشناس خوب ارجاع داده خواهید شد که در این صورت نیز از شدت یافتن علائم پیشگیری میشود. در پایان نیز بیاد داشته باشید که حفظ آرامش، ماساژ گرفتن و اشتراک احساسات با عزیزان میتواند به شما کمک موثری کند.
در آخر
با توجه به اهمیت مراقبتهای سلامت روان به موازات مراقبتهای جسمی باید در هر مرحله از مراقبتهای پیش از بارداری،بارداری و پس از زایمان ، مادران مستعد را شناسایی و با اقدامات مناسب از بروز این اختلالها و یا عواقب بعدی آن پیشگیری کنیم .توجه بها ین نکته ضروری است که آموزش خانوادهها به خصوص همسر در زمینه تغییرات طبیعی حاملگی و چگونگی ایجاد محیطی امن و آرام برای زن باردار نقش مهمی در بارداری سالم و ایمن خواهد داشت و مادران با مشاوره روانی در طول این دوران شادتر و ایمن تر و پذیرا تر دوران بارداری را سپری میکنند.